หลุมพอเพียง เป็นแนวคิดในการปลูกต้นไม้ที่แตกต่างกันหลายชนิด มาอยู่รวมกันในหลุมเดียว ข้อดีคือ พืชจะไม่แย่งสารอาหารกัน เพราะ พืชต่างชนิดกัน ต้องการสารอาหาร และ แร่ธาตุต่างกัน ทำให้ไม่ต้องใส่ปุ๋ยมาก ลด ต้ น ทุ น เรื่องค่าปุ๋ยไปได้
อีกหนึ่งทางเลือกในการดูแลพืชผักในช่วงหน้าร้อนคือการบริหารจัดการพืชผักในพื้นที่ปลูกให้เกิดการพึ่งพาอาศัยกันในชื่อ หลุมพอเพียง
อีกทั้งต้นไม้แต่ละชนิดจะช่วยเหลือเกื้อกูลซึ่งกันและกัน เรียว่า อยู่กันแบบพึ่งพาอาศัยกัน เช่น ต้นไม้ใหญ่ เป็นร่มเงาให้ต้นไม้เล็ก พืชเลื้อยคลุมหน้าดินลดการ ร ะ เ ห ย ของน้ำในหน้าดิน ช่วยให้ต้นไม้อื่นๆในหลุมทนหน้าร้อน ทนอากาศแล้งได้ดี แม้จะเป็นช่วงที่มีน้ำน้อยก็ตาม หรือ พืชสมุนไพรที่มีฤทธิ์แสบร้อน ช่วยไล่แมลงที่จะบุกรุกเข้ามาในสวน
ตัวอย่างหลุมพอเพียงซึ่งมีชื่อว่า “ หลุมส้มตำ ”
หลุมส้มตำ ประกอบด้วย มะละกอ ต้นกล้วย มะเขือ มะนาว พริก เพราะ พืชต่างๆในหลุมนี้สามารถนำมาทำส้มตำได้แบบครบเครื่องพอดี ซึ่งพืชจำพวกนี้เมื่อปลูกหลุมเดียวกันจะช่วยเกื้อกูลกันในด้านต่างๆมากมาย
โดยพืชแต่ละระดับมีชื่อเรียกดังนี้
ไม้พี่เลี้ยง คือ ที่ให้ร่มเงา เก็บน้ำ ความชื้น นิยมปลูกกล้วยน้ำว้า กล้วยหอม ควรจะปลูกไม้พี่เลี้ยงในทิศตะวันตกเพราะช่วยบังแสงช่วงบ่ายที่อากาศร้อนจัด เป็นร่มเงา บังแสงแดด และ อากาศร้อนในช่วงบ่าย ทำให้พืชที่ไม่ชอบแดดจัดมากสามารถเจริญเติบโตได้ดีขึ้น
ไม้ฉลาด คือ ไม้ข้ามปี คือ ไม้ที่เอาตัวรอดได้ดีเก็บผลนาน เช่น ชะอม ผักหวาน มะละกอ ผักติ้ว ผักเม็ก เป็นต้น เป็นพืชที่มีความต้องการของตลาดสูงอยู่เรื่อยๆ หากปลูกไว้ทานเองไม่หมด เหลือจากนั้นก็สามารถนำไปขายได้อีกด้วย
ไม้ปัญญาอ่อน คือ ไม้รายวัน คือ ไม้ล้มลุก ปลูกง่าย หมดอายุเร็ว ต้องคอยปลูกและดูแลใกล้ชิด แต่เก็บผลได้ไว เช่น พริก มะเขือ กระเพรา โหระพา ตะไคร้ข่า ฟักทอง แตงไทย แตงกวา ผักบุ้งจีน คะน้า เป็นต้น
ไม้บำนาญ คือ ไม้ผลยืนต้นที่ใช้เวลาปลูกนาน แต่เก็บกินผลได้เรื่อยๆ เช่น ขนุน มะม่วง มะนาว มะขาม เงาะ ทุเรียน มังคุด เป็นต้น ที่ถือเป็นไม้บำนาญ ใช้เวลาปลูก 2-4 ปี เมื่อให้ผลผลิตแล้วก็สามารถเก็บกิน เก็บขายได้เรื่อยๆ ทำเงินเข้ากระเป๋าทุกวัน
ไม้มรดก คือ ไม้ใช้สอย ไม้ยืนต้นอายุยืน ที่ใช้เวลาปลูกนานขายได้ราคา เช่น ประดู่ สักทอง ยางนา สะเดา พยุง ชิงชัน (ควรปลูกตรงข้ามกับกล้วย) ใช้เวลาปลูกนานกว่าจะโต ง่ายๆคือ ปลูกแล้วก็ลืมไปได้เลย ปลูกทิ้งไว้ให้โตไปเรื่อยๆอย่างนั้นแหละ เก็บไว้เป็นมรดกให้ลูกหลาน หากนำไปขายก็ได้เงินก้อนใหญ่หรือจะเอาไว้ซ่อมแซมบ้านก็ได้
สำหรับบ้านในเมือง มีพื้นที่จำกัด การปลูกพืชแบบหลุมพอเพียงอาจจะลดทอนให้มีแค่ ไม้พี่เลี้ยง ไม้ฉลาด ไม้ปัญญาอ่อน ก็เพียงพอสำหรับเก็บกินได้ทั้งปี อย่างเช่นตัวอย่างแปลงปลูกที่เรานำมาให้ชมกันนี้ ปรับเปลี่ยนพืชผักให้เหมาะกับพื้นที่และความต้องการในการบริโภค
ถ้าจะปลูกหลายๆหลุม ให้เว้นระยะห่างระหว่างหลุม 4 x 4 เมตร ถ้ามีพื้นที่ 1 ไร่ จะได้ 100 หลุม หรือถ้าไม่มีที่เป็นผืนก็สร้างหลุมไว้ตามหัวไร่ปลายนา มุมบ้าน หลังครัว ขอบบ่อน้ำ ริมทางเดิน ได้หมด ไม่ต้องมีพื้นที่เยอะก็ปลูกได้หลุมพอเพียงจะช่วย ลดภาระการรดน้ำ ปลูกซ้ำ และเกื้อต่อการกำจัดศัตรูพืชเพราะให้พืชในหลุมเกื้อกูลกันเอง
การปลูกพืชบางอย่างที่มีกลิ่นเฉพาะช่วยไล่แมลงศัตรูพืชบางชนิดได้
หลุมพอเพียงสามารถไล่ ศั ต รู พื ช ต่างๆได้ด้วยตัวมันเองโดยเกษตรกรไม่ต้องหาสารเคมีมาใช้พืชที่สามารถใช้ได้ เช่น กระทียม พริก กะเพรา ผักชี พืชพวกนี้มีกลิ่นฉุนเฉพาะตัว มี ฤ ท ธิ์ แสบร้อน แมลงบางชนิดจะไม่ค่อยกล้าเข้าใกล้ หากปลูกในหลุมพอเพียงเดียวกันจะช่วยไล่ได้ดีทีเดียว
ข้อดีของการปลูกพืชแบบหลุมพอเพียง
เป็นการจำลองการเกิดต้นไม้ตามป่าในธรรมชาติ ให้นึกถึงป่าใหญ่ที่อุดมสมบูรณ์ จะมี พื ช น้ อ ย ใหญ่หลายชนิดเกิดขึ้นรอบๆกัน และ อยู่กันแบบพึ่งพาอาศัย ไม่ใช่พืชเชิงเดี่ยวชนิดเดียวกัน แล้วแย่งสารอาหารในดินกันเอง
การทำหลุมพิเพียงช่วยให้พืช เ จ ริ ญ เ ติ บโตตามสภาพแวดล้อมแบบธรรมชาติที่มันควรจะเป็น และ หากพืชชนิดใดชนิดหนึ่งจะเบียดเบียนพืชอื่นมากเกินไปก็คอยควบคุมให้เหมาะสมตัดแต่งทรงพุ่มจัดพืชหรือเถาเลื้อยให้เหมาะสม
สำหรับพืชพี่เลี้ยงก็ไม่ต้องใส่ใจมาก โดยใน ห นึ่ ง ห ลุ ม ปลูกกล้วยเพียง ๑ -๒ ต้น เท่านั้น คือ ต้นที่กำลังให้เครือ อีกหนึ่งต้นสำรองไว้สำหรับเครือต่อไปนอกนั้นให้ขุดหน่อไปขายหรือไปปลูกที่อื่น
เรียบเรียงโดย ปัญญาชีวิต
ข้อมูลจาก baanlaesuan.com
